Sądem wyłącznie właściwym do rozpoznania sprawy o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej

Przepis art. 569 § 1 k.p.c. uregulował zagadnienie właściwości miejscowej sądu opiekuńczego odmiennie niż art. 508 § 1 k.p.c., odnoszący się ogólnie do postępowania nieprocesowego. O ile bowiem art. 508 k.p.c. wprowadził zasadę określenia właściwości miejscowej sądu według miejsca zamieszkania lub pobytu wnioskodawcy albo - gdy postępowanie wszczyna się z urzędu - według miejsca, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie będące podstawą wszczęcia postępowania, o tyle art. 569 § 1 k.p.c. uznaje za wyłącznie właściwy sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której "postępowanie ma dotyczyć". Ze względu na to, że art. 569 § 1 stanowi przepis szczególny w odniesieniu do postępowania przed sądem opiekuńczym, tylko ten przepis - a więc z wyłączeniem art. 508 k.p.c. - będzie rozstrzygał o właściwości miejscowej sądu opiekuńczego w sprawach objętych art. 568-598 k.p.c., tj. w sprawach rodzinnych (z wyłączeniem praw małżeńskich) i opiekuńczych, w szczególności również w sprawach o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej.

Powstaje pytanie, kto jest osobą, której postępowanie "ma dotyczyć" w rozumieniu art. 569 § 1 k.p.c.
Sąd Wojewódzki, który przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne będące przedmiotem uchwały, wyraził pogląd, że w sprawach o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej postępowanie dotyczy nie tylko dziecka, ale także, a nawet przede wszystkim tego z rodziców, który nienależycie wykonuje władzę rodzicielską, i dlatego właściwość sądu opiekuńczego powinna być określona według miejsca zamieszkania lub pobytu tego rodzica.
Pogląd powyższy jest nietrafny.
Z przepisów odnoszących się do postępowania przed sądem opiekuńczym wynika niedwuznacznie, że całe to postępowanie poświęcone jest osobom, które ze względu na wiek lub inne okoliczności powodujące brak zdolności do czynności prawnych pozostają (albo powinny pozostawać) pod władzą rodzicielską lub opieką (zagadnienie kurateli zostało unormowane częściowo odrębnie w art. 599-605 k.p.c.). Osobą więc, której postępowanie opiekuńcze dotyczy, jest właśnie ta osoba, której brak zdolności do czynności prawnych usprawiedliwia ingerencję sądu opiekuńczego. Gdyby było inaczej, gdyby postępowanie miało dotyczyć osoby posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych, upadłaby w ogólności podstawowa przesłanka uzasadniająca właściwość sądu opiekuńczego zamiast "zwykłego sądu nieprocesowego".
Wniosek taki płynie w szczególności z art. 573 k.p.c., który stanowi, że osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, opieką albo kuratelą ma zdolność do podejmowania czynności w postępowaniu "dotyczącym jej osoby", dalej z art. 576 k.p.c. nakazującego wysłuchanie przedstawiciela ustawowego osoby, której postępowanie dotyczy", wreszcie z art. 577 k.p.c. upoważniającego sąd opiekuńczy do zmiany swego postanowienia, nawet prawomocnego, "jeżeli wymaga tego dobro osoby, której postępowanie dotyczy". We wszystkich tych przepisach za osobę, której dotyczy postępowanie uważana jest osoba małoletnia bądź posiadająca z innych względów przedstawiciela ustawowego.
Podkreślić również należy intencję ustawodawcy, aby sprawy osób podlegających sądowi opiekuńczemu toczyły się w miarę możności pajeczyca.bloog.pl Powyższe zasady, wynikające z ogólnych przepisów o postępowaniu opiekuńczym, odnoszą się do postępowania o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej. W przepisach bowiem odnoszących się do spraw z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi (art. 579-584 k.p.c.) brak jest normy odmiennej, a za potrzebą odmiennego rozwiązania nie przemawiają również względy celowości. Jakkolwiek jest oczywiste, że w postępowaniu dotyczącym władzy rodzicielskiej zainteresowani są oboje rodzice, a zwłaszcza ten rodzic, którego władza miałaby ulec ograniczeniu, to jednak nie zmienia to faktu, że centralną postacią tego postępowania jest dziecko i jego dobro będzie rozstrzygać o wynikach postępowania przed sądem opiekuńczym. Dziecko jest więc tą osobą, której ma dotyczyć postępowanie o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej, od wyniku bowiem tego postępowania będzie zależeć, pod czyją władzą rodzicielską i w jakim zakresie dziecko będzie pozostawać.
Można ponadto dodać, że gdyby podzielić pogląd odmienny, to doprowadziłby on do skutków nie do przyjęcia. Tak np. w razie wszczęcia postępowania o pozbawienie władzy rodzicielskiej obojga rodziców mających różne miejsca zamieszkania, postępowanie musiałoby się toczyć przed dwoma różnymi sądami opiekuńczymi. Gdyby oboje rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej i zaszła potrzeba ustanowienia opieki, to inny z kolei sąd opiekuńczy byłby właściwy do ustanowienia opiekuna. W ten sposób zostałaby poważnie naruszona zasada "jedności" sądu opiekuńczego, a intencja ustawodawcy podyktowana dobrem dziecka, aby wszystkie sprawy dotyczące dziecka zostały zgromadzone w jednym sądzie opiekuńczym, zostałaby przekreślona.
Z tych wszystkich względów należy dojść do wniosku, że w sprawach o pozbawienie lub ograniczenie (zawieszenie) władzy rodzicielskiej postępowanie dotyczy w rozumieniu art. 569 § 1 k.p.c. dziecka, wobec czego sądem wyłącznie właściwym do rozpoznania tych spraw jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania lub pobytu dziecka (w braku tej podstawy - Sąd Powiatowy dla m. st. Warszawy).
W uzasadnieniu uchwały z dnia 31.III.1955 r. I CO 78/59 (OSN z 1957 r. zeszyt I, poz. 6) Sąd Najwyższy wypowiedział wprawdzie pod rządem poprzednio obowiązujących przepisów prawnych pogląd, że dziecko nie może być traktowane w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej jako osoba, "której postępowanie dotyczy", jednakże - abstrahując od trafności tego poglądu - był on wypowiedziany nie w związku z kwestią właściwości miejscowej sądu opiekuńczego, lecz z kwestią potrzeby ustanowienia kuratora dla dziecka. Dlatego też nie może on wpłynąć na wykładnię obecnie obowiązującego art. 569 § 1 k.p.c.
Należy wreszcie wskazać, że miejsce zamieszkania dziecka jest zwykle pochodne od miejsca zamieszkania jego rodziców lub jednego z nich. Przy określaniu więc miejsca zamieszkania dziecka, stanowiącego przesłankę dla przyjęcia właściwości miejscowej sądu opiekuńczego, należy mieć na uwadze przepis art. 26 k.c.